Mức đường huyết cao có thể gây ra thay đổi mạch máu, tổn thương vi mạch ở não và sự hình thành các sản phẩm glycation tiến triển. Kháng insulin ở não cũng có thể ảnh hưởng đến chức năng não. Bệnh tiểu đường type 2 liên quan đến viêm và stress oxy hóa, cả hai đều là yếu tố có thể làm tăng sự suy giảm chức năng nhận thức. Ngoài ra, yếu tố mạch máu cũng đóng vai trò quan trọng trong cơ chế này.
1. Nguyên nhân
Tăng đường huyết mạn tính: Đường huyết cao kéo dài gây tổn thương các mạch máu, kể cả mạch máu não, góp phần làm giảm lưu lượng máu và dưỡng chất cần thiết cho tế bào thần kinh.
Kháng insulin: Insulin không chỉ điều chỉnh lượng đường huyết mà còn có vai trò quan trọng trong quá trình chuyển hóa và bảo vệ tế bào thần kinh. Kháng insulin trong não có thể ảnh hưởng đến chức năng nhận thức và ghi nhớ.
Stress oxy hóa và sản phẩm glycation: Tích tụ các sản phẩm glycation (AGEs) do đường huyết cao gây ra và stress oxy hóa làm tổn thương cấu trúc protein trong mô não.
Viêm nhiễm mạn tính: Các cytokine viêm nhiễm tăng cao có thể tác động lên mô não, gây suy giảm chức năng nhận thức.
2. Biểu hiện
Giảm khả năng ghi nhớ: Khó nhớ tên, số điện thoại, thông tin mới, hoặc quên các sự kiện quan trọng.
Rối loạn tập trung: Mất khả năng duy trì sự chú ý, dễ bị sao nhãng.
Khó khăn trong việc học hỏi và xử lý thông tin: Phản ứng chậm, ra quyết định kém, và giảm khả năng giải quyết vấn đề.
Tâm lý thay đổi: Có thể kèm theo trầm cảm, lo âu, giảm hứng thú trong sinh hoạt hàng ngày và xã hội.
3. Cơ chế
Tổn thương mạch máu não: Đường huyết cao gây xơ vữa mạch máu, làm giảm lưu lượng máu đến não, dẫn đến thiếu oxy và dưỡng chất cho tế bào thần kinh.
Rối loạn nội tiết thần kinh: Kháng insulin và thay đổi hormone làm rối loạn quá trình tín hiệu giữa các tế bào não, ảnh hưởng đến sự hình thành và duy trì các kết nối thần kinh.
Tích tụ AGEs và stress oxy hóa: Các sản phẩm glycation gây thay đổi cấu trúc protein và kích hoạt phản ứng viêm, làm hại tế bào thần kinh và cản trở quá trình tái tạo synapse (kết nối giữa các tế bào não).
Viêm nhiễm mạn tính: Tăng các yếu tố viêm trong máu có thể xuyên qua hàng rào máu não, kích thích phản ứng viêm trong não và gây tổn thương cho các tế bào thần kinh liên quan đến trí nhớ.
4. Cách phòng tránh
Kiểm soát đường huyết: Duy trì mức HbA1c ở mức mục tiêu theo chỉ định của bác sĩ để giảm thiểu tổn thương vi mạch và tích tụ AGEs.
Thay đổi lối sống:
Chế độ ăn khoa học: Ăn nhiều rau củ, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt, hạn chế thực phẩm có đường và chất béo bão hòa.
Tập thể dục đều đặn: Vận động không chỉ giúp kiểm soát đường huyết mà còn cải thiện lưu thông máu lên não.
Kiểm soát huyết áp và lipid máu: Điều trị và duy trì huyết áp, cholesterol ở mức an toàn để bảo vệ mạch máu não.
Kích thích hoạt động trí não: Tham gia các hoạt động rèn luyện trí nhớ như đọc sách, chơi các trò chơi trí tuệ, học hỏi kỹ năng mới và duy trì giao tiếp xã hội.
Giảm stress và cải thiện giấc ngủ: Thực hành các kỹ thuật thư giãn như thiền, yoga, và đảm bảo có giấc ngủ đủ, sâu giúp phục hồi chức năng não.
Theo dõi định kỳ: Kiểm tra chức năng nhận thức cùng với các chỉ số sức khỏe định kỳ để phát hiện sớm dấu hiệu suy giảm trí nhớ và can thiệp kịp thời.
Việc duy trì kiểm soát tốt bệnh tiểu đường không chỉ giúp bảo vệ sức khỏe tổng thể mà còn góp phần giảm thiểu nguy cơ giảm trí nhớ, từ đó nâng cao chất lượng cuộc sống cho người bệnh.
